Theo Tổng Cục trưởng Tổng cục QLTT Trần Hữu Linh, TMĐT hiện nay chi phối rất nhiều hoạt động trong cuộc sống, đòi hỏi lực lượng chức năng phải kịp thời nắm bắt, có phương pháp kiểm soát phù hợp thực tế. Đó cũng là lý do mà Đề án 319/QĐ-TTg ngày 29/3/2023 là một trong những Đề án được Chính phủ ký ban hành với thời gian tương đối nhanh; điều đó thể hiện sự quan tâm của Chính phủ đối với lĩnh vực TMĐT nhằm hoàn thiện chính sách, pháp luật, tạo sự chuyển biến mạnh trong nhận thức, nâng cao hiệu quả bảo vệ người tiêu dùng, bảo đảm TMĐT hoạt động lành mạnh. Ngoài ra, những năm gần đây mặc dù nền kinh tế đang phục hồi, sức mua hàng hóa tốt, tuy nhiên, trong nội địa, nhiều cửa hàng, cơ sở kinh doanh đóng cửa, trả lại mặt bằng. Ở miền Bắc, chợ Ninh Hiệp - một trong những thủ phủ của hàng giả, hàng không rõ nguồn gốc xuất xứ, đổ buôn, phân phối đi cả nước nhưng hiện nay, tình hình kinh doanh đìu hiu, im ắng. Trong khi đó, ở miền Nam, tình trạng này còn nặng nề hơn, san sát các cửa hàng đóng cửa, then cài. Trong 2 năm trở lại đây, trước những thuận lợi trong mua sắm hàng hóa mà TMĐT mang lại, người mua dần thay đổi thói quen, dẫn đến các cơ sở kinh doanh truyền thống phải cắt giảm sự hiện diện trên phố để dịch chuyển phương thức kinh doanh phù hợp với thị hiếu tiêu dùng. Hiện nay, việc kinh doanh, buôn bán hàng giả đã có sự chuyển dịch và phổ biến trên môi trường trực tuyến.
Tổng Cục trưởng Trần Hữu Linh phát biểu tại Hội thảo “Nâng cao năng lực phòng, chống và xử lý vi phạm trong TMĐT” khu vực phía Nam
Tuy nhiên, theo Tổng Cục trưởng Trần Hữu Linh, dù tình hình sản xuất kinh doanh còn chịu ảnh hưởng nặng nề từ đại dịch, song sức mua sắm của người dân không hề thuyên giảm mà chỉ chuyển từ phương thức mua sắm trực tiếp sang hình thức mua sắm online. Thói quen mua sắm của người tiêu dùng đã thay đổi, dẫn đến các cơ sở phải cắt giảm sự hiện diện trên phố để chuyển dịch hình thức kinh doanh.
Điều này cho thấy, thương mại điện tử có yếu tố online, nên tính nghiệp vụ là yêu cầu rất quan trọng. Do vậy, quá trình kiểm soát, xử lý... lực lượng gặp rất nhiều khó khăn bởi tính đặc thù như địa điểm mua bán không xác định được, người bán hàng có thể ở bất kỳ đâu; kho hàng, thời điểm giao kết hợp đồng rất khó để xác định và chứng cứ rất dễ thay đổi. Hơn nữa việc thanh toán qua trung gian càng khiến quá trình truy vết gặp khó. Điều này cũng đã và đang tạo ra thách thức cho các lực lượng chức năng trong công tác kiểm tra, kiểm soát chất lượng hàng hóa.
Trước thực tế này, để phòng, chống và ngăn chặn hiệu quả các hành vi vi phạm trên thương mại điện tử, tháng 3/2023, Chính phủ đã phê duyệt Đề án 319 về chống hàng giả và bảo vệ người tiêu dùng trong thương mại điện tử đến năm 2025. Đề án đã sửa đổi, bổ sung và khắc phục được những khoảng trống pháp lý, góp phần nâng cao hiệu quả bảo vệ người tiêu dùng trong hoạt động thương mại điện tử, tạo niềm tin cho người tiêu dùng trong hoạt động giao dịch, mua bán trực tuyến; quyền và lợi ích hợp pháp của doanh nghiệp, người tiêu dùng được bảo đảm. Bên cạnh đó, Đề án còn góp phần bảo đảm hoạt động thương mại điện tử diễn ra minh bạch, lành mạnh, bảo vệ hiệu quả quyền và lợi ích hợp pháp của doanh nghiệp và người tiêu dùng; thúc đẩy phát triển thương mại điện tử bền vững tại Việt Nam.
“Nghị định 52 về Thương mại điện tử đến thời điểm hiện tại vẫn còn hiệu lực, xong thương mại điện tử phát triển bùng nổ, phát sinh ra những hành vi vi phạm mới, do vậy, Đề án 319 ra đời là cần thiết và cấp bách. Bởi hàng giả bày ở ngoài đường, ngoài phố, ngoài cửa hàng phát hiện rất dễ, nhưng hàng giả bán trên Internet đang là một mặt trận mới, nóng bỏng vì có đến 80%-90% hàng giả được mua - bán trên mạng. Đây là một mặt trận vô cùng khó khăn, bởi xử lý ở ngoài thực tế đã khó, phát hiện và xử lý vi phạm trên không gian mạng còn khó hơn rất nhiều” - Tổng Cục trưởng Trần Hữu Linh nêu thực tế và chỉ đạo lực lượng Quản lý thị trường phải quyết tâm, đã đến lúc cần những giải pháp mạnh hơn, quyết liệt hơn để phòng, chống, xử lý hàng giả trên thương mại điện tử.
Toàn cảnh Hội thảo “Nâng cao năng lực phòng, chống và xử lý vi phạm trong TMĐT”
Mặt trận đấu tranh mới
Cũng theo lãnh đạo Tổng cục Quản lý thị trường, trên không gian mạng hiện nay có rất nhiều hình thức vi phạm liên quan đến thương mại điện tử. Vi phạm điển hình là bán hàng giả của các nhãn hàng lớn liên quan đến hàng thời trang, mỹ phẩm, đồ gia dụng, đồ điện tử...
Bên cạnh đó, tình trạng rao bán vũ khí, công cụ hỗ trợ, các thiết bị ghi âm, ghi hình, định vị, phá sóng... thậm chí là ma túy, chất kích thích đã và đang diễn ra tràn lan.
“Để ngăn chặn những hành vi vi phạm này, trách nhiệm đầu tiên thuộc về lực lượng Quản lý thị trường, song, lực lượng không thể “đơn phương độc mã” trong cuộc chiến này được bởi, kiểm soát hàng vi phạm thương mại điện tử rất khó và cần sự phối hợp của nhiều lực lượng chức năng và các sàn thương mại điện tử” - Tổng Cục trưởng Trần Hữu Linh nhấn mạnh và chỉ đạo, “Chúng ta không bàn nữa, hết thời gian rồi. Khó vẫn phải làm. Trước mắt phải siết chặt hoạt động cấp phép cho các sàn, gian hàng trên các sàn từ đó kiểm soát chất lượng hàng hóa để bảo vệ quyền lợi của người tiêu dùng, của doanh nghiệp cũng như xây dựng môi trường thương mại điện tử lành mạnh, thúc đẩy phát triển kinh tế. Và lực lượng Quản lý thị trường xác định, chống hàng giả trên thương mại điện tử sẽ là nhiệm vụ chủ chốt của lực lượng trong vòng 3 đến 5 năm tới”.
Ông Nguyễn Hữu Tuấn - đại diện Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số (Bộ Công Thương) cho hay, các mặt hàng bị làm giả, làm nhái trên thương mại điện tử rất đa dạng và khó phát hiện, do hình ảnh và thông tin sản phẩm cung cấp trên các trang bán hàng là thật. Người bán hàng lại thường không có kho hàng, chỉ bán online, làm cộng tác viên trung gian, sử dụng KOLs/KOCs để quảng cáo sản phẩm không trung thực, sản phẩm được phân tán nhiều nơi, cất giấu trong chung cư/nhà ở, ... nên lực lượng chức năng khó kiểm tra, xử lý. Thậm chí, một thủ đoạn khác là các đối tượng tạo rất nhiều kênh bán hàng trên vài chục fanpage khác nhau, mỗi page chỉ cần bán vài đơn hàng là họ khóa trang, xóa dấu vết nên ngoài các giải pháp kỹ thuật, cần sự phối hợp của các đơn vị.
Ông Nguyễn Hữu Tuấn - đại diện Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số (Bộ Công Thương)
Tại Hội thảo, Ông Tuấn đã đề xuất cơ chế phối hợp đấu tranh chống hàng giả và bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, trong đó nhấn mạnh vai trò một số bên tham gia như:
Chủ thể quyền: Cần nâng cao nhận thức về cơ chế của việc bảo hộ QSHTT, những quyền và nghĩa vụ của chủ thể sáng tạo, chủ thể quyền hay của người tiêu dùng trong sử dụng và khai thác các sản phẩm được tạo ra từ sự đóng góp quan trọng của tài sản trí tuệ; Tuyên truyền và Hướng dẫn người tiêu dùng phân biệt hàng thật, hàng giả; Chủ động đấu tranh, ngăn chặn hành vi xâm phạm QSHTT bằng cách tuyên truyền phổ biến, áp dụng KHCN tiên tiến về chống hàng giả, v.v… không chỉ coi đây là nhiệm vụ của Cơ quan chức năng; Khi phát hiện vi phạm cần cung cấp thông tin đối tượng vi phạm cho cơ quan chức năng xử lý.
Chủ Sàn TMĐT: Thực hiện đầy đủ nghĩa vụ đã Quy định trong Nghị định 85/2021/NĐ-CP và phối hợp với Chủ thể quyền trong giải quyết khiếu nại về hàng giả; Nghiêm túc xử lý các gian hàng/người bán vi phạm. Minh bạch quy trình giải quyết khiếu nại về hàng giả và thực hiện tốt cam kết về Nói không với hàng giả trong TMĐT; Chủ động cung cấp thông tin cho CQCN về các đối tượng vi phạm để xử lý.
Cơ quan QLNN: Nâng cao năng lực thực thi pháp luật và xử lý vi pham; Xây dựng công cụ hỗ trợ giám sát (Giá bán, từ khóa, hình ảnh…), giải quyết tranh chấp trực tuyến; Nâng cao năng lực phối hợp thực thi công vụ; -Tuyên truyền phổ biến nâng cao nhận thức và trách nhiệm của người dân, doanh nghiệp;
Người tiêu dùng: Là người tiêu dùng thông minh, tìm hiểu kỹ thông tin người bán, sản phẩm và điều khoản điều kiện trước khi mua hàng; Chỉ mình doanh nghiệp TMĐT không làm nổi, nhiều sản phẩm giả hay nhái chỉ người tiêu dùng mới biết, thậm chí đến lúc dùng rồi mới biết. Do đó, người tiêu dùng khi phát hiện phải báo với cơ quan chức năng để có chế tài xử phạt; Cảnh báo/cảnh tỉnh người tiêu dùng, khi phát hiện hàng giả loại nào thì phải phản ánh cho các sàn TMĐT để người mua khác họ cũng cảnh giác; Tố giác tội phạm là bảo vệ chính mình, hiểu rõ quyền lợi của mình.
Đối với cơ quan báo chí truyền thông: Thường xuyên phản ánh, tố giác về đối tượng buôn bán hàng giả, cung cấp thông tin và phối hợp với Cơ quan chức năng xử lý; tuyên truyền để người dân và doanh nghiệp biết về các đối tượng hay vấn hạn hàng giả, những biện pháp phòng tránh, khuyến cáo....
Bên cạnh đó, Đại diện cho Cục Sở hữu trí tuệ (Bộ Khoa học và Công nghệ), ông Nguyễn Phương Minh cho biết, xâm phạm sở hữu trí tuệ xảy ra trên mọi lĩnh vực, địa bàn. Từ hàng tiêu dùng thông thường đến các hàng hóa có giá trị cao, hàng hóa có chức năng đặc biệt quan trọng như: thuốc chữa bệnh, thực phẩm, thực phẩm chức năng, thực phẩm chức năng (làm đẹp cho phụ nữ), mỹ phẩm, phân bón, thuốc trừ sâu...
“Không chỉ riêng hàng hiệu mà hàng hóa nào có thương hiệu, có lợi nhuận, có uy tín là bị làm giả, bị xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ. Hàng giả, xâm phạm sở hữu trí tuệ chủ yếu là sản xuất thủ công nhỏ lẻ, hoặc lắp ráp linh kiện, đóng gói sản phẩm”, ông Nguyễn Phương Minh thông tin và nhấn mạnh, hành vi xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ gây thiệt hại cho tác giả, chủ sở hữu, người tiêu dùng hoặc cho xã hội; Sản xuất, nhập khẩu, vận chuyển, buôn bán hàng hoá giả mạo về sở hữu trí tuệ quy định tại Điều 213 của Luật này hoặc giao cho người khác thực hiện hành vi này; Sản xuất, nhập khẩu, vận chuyển, buôn bán, tàng trữ tem, nhãn hoặc vật phẩm khác mang nhãn hiệu hoặc chỉ dẫn địa lý giả mạo hoặc giao cho người khác thực hiện hành vi này; Tổ chức, cá nhân thực hiện hành vi cạnh tranh không lành mạnh về sở hữu trí tuệ thì bị xử phạt vi phạm hành chính theo quy định của pháp luật về cạnh tranh... sẽ bị xử phạt vi phạm hành chính.
Ông Nguyễn Phương Minh - đại diện Cục Sở hữu trí tuệ (Bộ Khoa học và Công nghệ)
Tại Hội thảo, Thượng tá Phạm Công Hải - đại diện Cục An ninh mạng và phòng, chống tội phạm sử dụng công nghệ cao (Bộ Công an) cho biết, trên không gian mạng hiện nay có rất nhiều hình thức vi phạm liên quan đến thương mại điện tử.
Vi phạm điển hình là bán hàng giả của các nhãn hàng lớn. Lực lượng Công an đã phát hiện và xử lý nhiều đối tượng bán hàng giả, hàng fake của các thương hiệu lớn như: LV, Gucci, Montblanc... Các loại hàng giả chủ yếu là: Túi, ví, dây lưng, đồng hồ, quần áo, sản phẩm thời trang, mỹ phẩm...Các sản phẩm này chủ yếu được sản xuất tại Trung Quốc, nhập lậu về Việt Nam.
Thượng tá Phạm Công Hải- đại diện Cục An ninh mạng và phòng, chống tội phạm sử dụng công nghệ cao (Bộ Công an)
Bên cạnh đó, tình trạng rao bán vũ khí, công cụ hỗ trợ, các thiết bị ghi âm, ghi hình, định vị, ngụy trang qua hàng nghìn tài khoản mạng xã hội, số điện thoại, hội nhóm kín rao bán vũ khí, công cụ hỗ trợ… cũng diễn ra.
Đại diện Cục An ninh mạng và phòng, chống tội phạm sử dụng công nghệ cao cho biết, nguồn hàng vũ khí, công cụ hỗ trợ được rao bán trên mạng chủ yếu nhập lậu từ các cửa khẩu như: Trung Quốc, Campuchia, Thái Lan. Các đối tượng bán hàng thường vận chuyển hàng hóa vi phạm qua xe khách liên tỉnh, giao hàng tiết kiệm, grab… không ghi địa chỉ người gửi; khai báo không đúng hàng hóa gửi để "qua mặt" lực lượng chức năng.
Trên thực tế, Cục đã điều tra các nhóm đối tượng trên “vukhituve.com”, shopdenpinchichdien.com”… thu nhiều súng M84Cal.6mm, Sport S731, Retoy P114, G19C, M66, súng hơi Condor, 2000 hộp đạn, pháo bi, pháo hoa, kiếm, dùi cui…
Ngoài ra, dịch vụ làm giấy tờ giả; lôi kéo người dân tham gia đầu tư tài chính, đầu tư ngoại hối với hứa hẹn lãi suất cao, lợi nhuận lớn tại các vùng quê; buôn bán dược phẩm, thực phẩm chức năng; quảng cáo mua bán bóng cười, nước vui, cần sa, ma túy, qua mạng đã xuất hiện và có dấu hiệu gia tăng.
“Qua rà soát trên mạng, Cục bước đầu phát hiện một số đối tượng thành lập nhóm kín chuyên trao đổi mua bán ma túy, với phương thức thủ đoạn là: Tạo các tài khoản ảo trên mạng xã hội facebook, telegram, zalo để quảng cáo, rao bán các chất ma túy...”- Thượng tá Phạm Công Hải nói.
Cũng trong khuôn khổ Hội thảo, đại diện các đơn vị như: Học viện CSND, Tổng cục Hải quan, Tổng cục Thuế, Cục Bản quyền tác giả, Ủy ban Cạnh tranh quốc gia... đã có bài tham luận, chia sẻ thực trạng vấn nạn hàng giả, hàng vi phạm trên nền tảng thương mại điện tử cũng như đề xuất các giải pháp để nâng cao hiệu quả của công tác này.
Tiến sỹ, Trung tá Phùng Ngọc Hải - Khoa kỹ thuật hình sự, Học viện Cảnh sát nhân dân
Th.S Phạm Duy Quân - Cục Thanh tra Kiểm tra Thuế, Tổng cục Thuế
Đại diện Phòng Quản lý xuất xứ hàng hóa và Sở hữu trí tuệ - Cục Giám sát Quản lý về Hải quan, Tổng cục Hải quan Việt Nam
Ngoài ra, một sàn TMĐT lớn trong nước như Shopee và Lazada đã có mặt chia sẻ những giải pháp và công cụ hỗ trợ công tác đấu tranh chống hàng giả như: 1) Bảo vệ cả người mua lẫn người bán bằng cách giữ số tiền giao dịch giữa Người mua và Người bán cho đến khi đơn hàng hoàn tất. Số tiền giao dịch sẽ chỉ được thanh toán cho người bán nếu: Người mua hoàn toàn hài lòng với món hàng và không có bất kỳ khiếu nại nào kể từ khi nhận được hàng, hoặc người mua đã nhấn “Đã nhận được hàng” trong thời gian nhất định, hoặc khi người mua đã gửi yêu cầu trả hàng/hoàn tiền và Sàn đã xử lý xong... 2) Cơ chế tố cáo/báo cáo vi phạm và xử lý tố cáo. Theo đó, người tiêu dùng có thể sử dụng tính năng tố cáo/báo cáo trên Sàn để gửi báo cáo về sản phẩm hoặc hành vi vi phạm hàng giả/nhái bất cứ lúc nào (Thông qua các cổng tiếp nhận giải quyết khiếu nại về SHTT). Bộ phận kiểm duyệt sẽ tiếp nhận thông tin và có cơ chế xử lý nếu nội dung và bằng chứng tố cáo chính đáng. 3) Tập huấn nhà bán hàng về chính sách bảo đảm quyền sở hữu trí tuệ; áp dụng công nghệ quản trị sàn. Hướng dẫn điều kiện đổi hàng, trả hàng cùng cam kết bảo đảm hàng chính hãng và xử lý nghiêm những gian hàng bán hàng giả, hàng kém chất lượng....
Kết luận Hội thảo, theo Tổng Cục trưởng Trần Hữu Linh, để phòng ngừa, ngăn chặn hiệu quả các hành vi vi phạm trên thương mại điện tử, từ nay đến năm 2025 lực lượng Quản lý thị trường cả nước phải chú trọng vào 4 nhiệm vụ chính:
Thứ nhất, hoàn thiện, sửa đổi bổ sung các văn bản chính sách pháp luật để bám sát thực tiễn; tránh sự chồng chéo giữa các lực lượng chức năng trong công tác kiểm tra, xử lý các hành vi vi phạm.
Thứ hai, tạo sự chuyển biến trong nhận thức tiêu dùng của người dân. Đây là một trong những nhiệm vụ trọng tâm bên cạnh hoạt động chuyên môn kiểm tra, kiểm soát của lực lượng Quản lý thị trường. Do vậy từ cuối năm 2018 đến nay, Tổng cục cũng như Cục Quản lý thị trường các tỉnh, thành phố đã mở cửa các không gian trưng bày nhận diện hàng thật - hàng giả, từ đó, góp phần nâng cao ý thức người tiêu dùng, từng bước đẩy lùi vấn nạn hàng giả.
Thứ ba, nâng cao chất lượng đội ngũ công chức Quản lý thị trường thông qua các buổi tập huấn về chuyên môn nghiệp vụ, đặt mục tiêu trở thành lực lượng phản ứng nhanh 24/7, hoạt động hiệu lực, hiệu quả, mọi lúc mọi nơi.
Thứ tư, mục tiêu cao nhất của công tác đấu tranh phòng, chống hàng giả trên không gian mạng là hướng đến xây dựng môi trường kinh doanh lành mạnh, tạo động lực cho doanh nghiệp sản xuất, kinh doanh, bảo vệ quyền và lợi ích của người tiêu dùng
Hiện thực hóa các nhiệm vụ này, Tổng cục trưởng Trần Hữu Linh cho rằng, phải coi mạng xã hội, các sàn thương mại điện tử là một trận địa, không gian ảo cũng như đời thật để chủ động đấu tranh, kịp thời phát hiện và xử lý các hành vi vi phạm.
Bên cạnh đó, cần xây dựng hệ thống quản lý không gian mạng, hệ thống giám sát, cảnh báo nguy cơ, rủi ro cho chuyển đổi số xuyên suốt, thống nhất từ Trung ương tới Quản lý thị trường các địa phương để kịp thời xử lý các sự cố, các vụ việc vi phạm.
Đặc biệt, để xử lý được vấn nạn hàng giả, hàng không rõ nguồn gốc xuất xứ, hàng xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ trên thương mại điện tử điều trước tiên cần thay đổi thói quen tiêu dùng. Người dân không mua hàng giả, hàng xâm phạm quyền sở trí tuệ vì giá rẻ, vì tâm lý sính hàng ngoại, sính hàng thương hiệu.
Có thể nói, trong cuộc chiến chống hàng giả, hàng xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ, hàng không rõ nguồn gốc xuất xứ nói chung và trên không gian mạng nói riêng, người tiêu dùng phải thực sự là "mắt xích" quan trọng, phải trở thành người tiêu dùng thông thái. Điều đó không chỉ bảo vệ quyền lợi của chính người tiêu dùng mà còn góp phần làm lành mạnh thị trường hàng hóa, bảo vệ nền sản xuất trong nước.
Bộ công thương
